-प्रा. डॉ. पी. एस. कांबळे
हवामान आणि शांतता हे एकमेकांशी खोलवर जोडलेले आहेत. कारण हवामानातील घटना आणि संघर्ष मानवी असुरक्षितता आणि जबरदस्तीने स्थलांतरास कारणीभूत ठरतात, ज्याचा परिणाम बहुतेक असुरक्षित गटांवर होतो. विकसनशील आणि कमी उत्पन्न असलेले देश त्याचा बळी ठरतात. त्यासंदर्भातील चर्चा अझरबैजानमध्ये होणा-या संयुक्त राष्ट्रांच्या हवामान बदल परिषदेत अपेक्षित आहे.
संयुक्त राष्ट्रांच्यावतीने सभासद राष्ट्रांची हवामान बदल प्रश्नाच्या अनुषंगाने लक्ष वेधून घेण्यासाठी आणि या प्रश्नाची सांगोपांग चर्चा करुन त्यावर उपाय सुचविण्यासाठी परिषद (Conference of Parties) (COP), दरवर्षी आयोजित केली जाते. ज्यामध्ये संयुक्त राष्ट्रांच्या पाच मान्यताप्राप्त प्रदेशांमध्ये परिषदेचे अध्यक्षपद फिरते असते. यावर्षी २९ व्या (COP29) परिषदेचे अध्यक्ष म्हणून अझरबैजानची निवड केली आहे. अझरबैजान मधील बाकू येथे ११ – २२ नोव्हेंबर या कालावधीत या परिषदेचे आयोजन केले आहे.
जागतिक नेते पॅरिस कराराला कसे पुढे नेत आहेत हे दाखवून देण्यासाठी प्रादेशिक विधाने करतील. या शिखर परिषदेदरम्यान, महत्त्वाकांक्षा वाढविण्यासाठी आणि कृती सक्षम करण्यासाठी COP29 योजनेच्या दोन स्तंभांभोवती एकमत आणि गती निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला जाईल आणि सर्व भागधारकांना दाखवून देण्यात येईल की, राजकीय इच्छाशक्ती पोहोचवण्याची स्पष्ट इच्छा असणे गरजेचे आहे. NDCs, NAPs आणि दीर्घकालीन कमी हरितगृह वायू उत्सर्जन विकास धोरणे, NCQG आणि अंमलबजावणी आणि समर्थनाच्या इतर माध्यमांसह कृती सक्षम करणे. तसेच Loaddressing आणि Addressing यासह प्रमुख विषयांना संबोधित करणारे नेते-स्तरीय संवाद आयोजित करून प्रतिसादासाठी निधी पूर्णपणे कार्यान्वित करणे, तोटा आणि नुकसान विचारात घेणे यासाठी प्रयत्न केला जाईल. हवामान बदल नियंत्रण उद्दिष्टे पूर्ण करण्यासाठी, ‘ग्रीनिंग ट्रेड’ हरित व्यापार ; पर्यावरणीय वस्तू आणि कमी-कार्बन तंत्रज्ञानाचा प्रचार करताना एकत्रितपणे हवामान वित्तपुरवठा वाढवणे आवश्यक आहे ते स्पष्ट केले जाईल. यामुळे शाश्वत नोकऱ्या निर्माण होऊ शकतात आणि दीर्घकालीन हवामान उद्दिष्टे अंमलात आणण्यासाठी आवश्यक असलेल्या गुंतवणूक आणि तंत्रज्ञानामध्ये जागतिक दक्षिण देशांना प्रवेश मिळू शकतो. इनिशिएटिव्ह फॉर क्लायमेट फायनान्स, इन्व्हेस्टमेंट अँड ट्रेड (BICFIT), क्लायमेट फायनान्स ॲक्शन फंड, दुसरा व्यवसाय, गुंतवणूक आणि परोपकार प्लॅटफॉर्म लॉन्च करण्यासाठी उच्च-स्तरीय कार्यक्रम आणि गुंतवणूक उत्प्रेरक करण्यासाठी उच्चस्तरीय संवादाचे आयोजन केले जाईल. नोकऱ्या आणि कौशल्यांसह संक्रमण यासाठी प्रयत्न केला जाईल. हरितगृह वायू उत्सर्जनात ऊर्जा हा सर्वात मोठा योगदानकर्ता आहे. जागतिक हवामान कृतीसाठी त्यास सर्वोच्च प्राधान्य आहे. पहिल्या जागतिक स्टॉकटेकच्या परिणामांवर आधारित आणि अंमलबजावणीच्या दिशेने वाटचाल करताना, COP29 भागधारकांना एकत्र येण्यासाठी आणि सामूहिक प्रगती करण्यासाठी एक जागा प्रदान करेल.
हवामान आणि शांतता हे एकमेकांशी खोलवर जोडलेले आहेत. कारण हवामानातील घटना आणि संघर्ष मानवी असुरक्षितता आणि जबरदस्तीने स्थलांतरास कारणीभूत ठरतात, ज्याचा परिणाम बहुतेक असुरक्षित गटांवर होतो. विकसनशील आणि कमी उत्पन्न असलेले देश त्याचा बळी ठरतात. ग्रीन एनर्जी झोन आणि कॉरिडॉर, एनर्जी स्टोरेज आणि ग्रिड्स आणि हायड्रोजनवर उच्चस्तरीय बैठक आयोजित केली जाईल. हवामान कृतीला समर्थन देण्यासाठी डिजिटल तंत्रज्ञानाची महत्त्वाची भूमिका आहे. ते ऊर्जा वापर आणि ई-कचरामध्ये देखील योगदान देऊ शकतात. पहिला-वहिला डिजिटलायझेशन दिवस शाश्वत डिजिटल ट्रान्सफॉर्मेशनसाठी संयुक्त कृतीला प्रोत्साहन देईल, जे तंत्रज्ञानाचे पर्यावरणीय प्रभाव कमी करताना त्यांचे फायदे घेतील. हवामान बदलासाठी संपूर्ण समाजाच्या विधायक दृष्टीकोनाची आवश्यकता आहे. ज्याला निरोगी, उत्तम शिक्षित आणि पुरेशा कुशल व्यक्तींनी, विशेषत: तरुणांनी पाठिंबा देणे आवश्यक असेल. पहिला-मानव विकास दिन हवामान बदलाचा सर्वांगीण दृष्टीकोन घेईल. जो मानव विकास, युवक, आरोग्य आणि शिक्षण या आंतर-संबंधित समस्यांना समर्थन देईल. तसेच प्रत्येक थीमॅटिक समस्यांना स्वतंत्र प्राधान्य म्हणून संबोधित करेल.
जागतिक तापमान वाढीमुळे जलचक्र विस्कळीत होते. त्यामुळे जगभरातील लोकांसाठी अन्न सुरक्षा धोक्यात येते. COP29 मध्ये, सर्व भागधारक एकत्र येऊन गती वाढवू शकतात आणि हवामान आणि कृषी समस्यांवर सुसंगत आणि सामूहिक कृती करण्यासाठी वचनबद्ध होण्यासाठी प्रयत्नशील असतील. त्यासाठी उच्च-स्तरीय बैठका आणि कार्यक्रमांची मालिका आयोजित करून सेंद्रिय कचऱ्यापासून मिथेन कमी करण्यासाठी उच्च-स्तरीय बैठक आयोजित केली जाईल. शहरी वातावरणातील हवामान बदलाच्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी स्थानिक ते प्रादेशिक आणि जागतिक अशा सर्व क्षेत्रांमध्ये आणि स्तरांवर अधिक सहभाग देणे आवश्यक आहे. याव्यतिरिक्त, हवामान अजेंडामध्ये वाहतुकीची भूमिका संबंधित प्राधान्य म्हणून संबोधित केली जाईल. या क्षेत्रावर कसा परिणाम होतो आणि योगदान कसे देता येईल याकडे लक्ष वेधण्यासाठी COP येथे पहिला पर्यटन दिवस देखील आयोजित केला जाईल. त्यासाठी शहरीकरण आणि हरित बांधकाम, वाहतूक आणि पायाभूत सुविधा, निसर्ग, शहरांमधील आरोग्य आणि लवचिकता, आणि शहरी हवामान कृतीसाठी वित्तपुरवठा यावर उच्च-स्तरीय बैठक आयोजित करून आणि लवचिक आणि निरोगी शहरांसाठी COP29 MAP ची घोषणा केली जाईल. स्थानिक लोक जगातील ८०% जैवविविधता आणि ३६% अखंड जंगलातील भूदृश्यांचे रक्षण करतात. तर महिलांच्या नेतृत्वाखालील हवामान आणि निसर्गावर आधारित उपाय हे हवामान शमन आणि अनुकूलनासाठी परिवर्तनीय मार्गांचे प्रतिनिधित्व करतात. मानव समाज आणि निसर्ग आणि जैवविविधता या दोन्हींच्या कल्याणासाठी पाणी देखील आवश्यक आहे, त्याचा हि विचार करणे गरजेचे आहे.
कृती कर्यक्रम:
हवामान बदलाचा प्रश्न प्रामुख्याने विकसित देशांच्या जलद आणि सर्वांगीण आर्थिक विकासातून निर्माण झाल्याने त्याच्या नियंत्रणाची जबाबदारी त्यांची आहे. हवामान बदलाचा अत्यंत सामाजिक, आर्थिक आणि पर्यावरणीय प्रतिकूल परिणाम होऊन प्रचंड नुकसान होत आहे, त्याची नुकसान भरपाई प्रगत देशांनी विकसनशील देशांना द्यावी. भविष्यकाळात हवामान बदलातून निर्माण होणारे प्रतिकूल परिणाम टाळण्यासाठी प्रगत आणि आधुनिक तंत्रज्ञान विकसित देशाकडेच आहे, अप्रगत देशांना ते विनाअट द्यावे. प्रगत देश आणि अप्रगत देश यांच्यातील विकास अंतर खूप असून, ते कमी करण्याची आणि उपाय यांची चर्चा या परिषदेत झाली नाही, ती करून उपाय अंमलबजावणी कार्यक्रम निश्चित करावा. जवळ पास सर्वच अप्रगत देशात गरिबी, बेकारी, विषमता, शिक्षण, आरोग्य आणि मानव विकासाचे प्रश्न गंभीर आहेत. जगाच्या आणि प्रामुख्याने अप्रगत देशांच्या शाश्वत विकासासाठी त्यांच्या सोडवणुकीचे धोरण आणि कृती कार्यक्रम ठरविणे गरजेचे आहे. २०२३० पर्यंत शाश्वत विकासाची उद्दिष्टे आणि साध्य करण्यासाठी कृती कार्यक्रम यांची चर्चा झाली नाही, ती होणे अत्यावश्यक आहे. हवामान बदल, शश्वत विकास या जागतिक समस्या आहेत, त्यामुळे त्याविषयीचे धोरण जागतिक बँक, आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी यांच्या दैनदिन कामकाजाचा विषय असणे आवश्यक आहे. तो जगातील सर्व देशांचा आणि प्रामुख्याने अप्रगत देशांच्या धोरणांचा अविभाज्य अंग करणेही आवश्यक आहे.
(लेखक शिवाजी विद्यापीठाच्या अर्थशास्त्र विभागात अध्यापक आहेत.)